آیا جو “دوستانه” باقی می ماند؟

در رفتن همکاری فضایی بین‌المللی از اولین اکتشاف حتی در دوران جنگ سرد و جنبه‌های خصمانه صورت نگرفته است و اگرچه بحث‌هایی مانند «جنگ ستارگان» نیز تصویر وحشتناکی از درگیری در فضا ارائه می‌دهد، اما واقعیت این است که دو کشور متحد هستند. دولت ها و اتحاد جماهیر شوروی مدتی است که با یکدیگر همکاری می کنند. اما رخدادی در حین مبارزه با جنگ اوکراین، بار دیگر این وضعیت «دوستانه» را به فضا تبدیل کرد و سیاست زمینی را دوباره به فضا وارد کرد.

طبق گزارشات فرارو، حتی در زمان درگیری بر روی زمین، فضای همکاری تاریخی بین ملت ها بوده است. اما ده سال گذشته نشان داده است که ماهیت همکاری ها در جو در حال تغییر است و پیامدهای تجاوز روسیه به اوکراین با این تغییرات برجسته می شود. در این میان، برخی از محققان آینده را پیش‌بینی می‌کنند، در حالی که برخی از ایالت‌های سطوح مختلف قدرت به چالش کشیده می‌شوند، در حالی که برخی دیگر سناریوهای دیگری را پیش‌بینی می‌کنند که حول محور جامعه تجاری نیز می‌چرخد. اما هنوز هم می توان سناریوی دیگری را تصور کرد. در چند سال گذشته، گروه‌هایی از کشورها با منافع استراتژیک مشابهی در سرتاسر جهان برای پیشبرد منافع خود در فضا و آنچه دانشمندان «بلوک‌های فضایی» می‌خوانند، آمده‌اند.

از اکتشاف فضا تحت رهبری دولت ها تا همکاری

ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی در طول جنگ سرد بر عملیات فضایی تسلط داشتند. این دو علیرغم تلاش‌های خود در زمین، برای جلوگیری از وقوع یک بحران مجدانه عمل کردند و حتی در تعدادی از پروژه‌های فضایی همکاری کردند. در زمانی که بیشتر کشورها در حال توسعه آژانس فضایی خود بودند، تعدادی از گروه های همکاری بین المللی ظهور کردند. اینها شامل دفتر سازمان ملل متحد برای هماهنگی امور بشردوستانه، کمیته سازمان ملل متحد در استفاده صلح آمیز از فضا، و کمیته سیستم های مشاوره برای اهدای فضا است.

در سال 2000 اتحادیه اروپا آژانس فضایی اروپا را تأسیس کرد. در سال 2006، ایالات متحده و روسیه با یکدیگر متحد شدند تا ایستگاه فضایی بین المللی را بسازند که اکنون توسط این کشور حمایت می شود. این سرمایه گذاری های چند ملیتی بر همکاری و مبادلات درجه یک متمرکز شد و توانست چندین پروژه فضایی مشترک را هدایت کند.

ظاهر بلوک های فضایی

آژانس فضایی اروپا که در حال حاضر شامل هفت کشور است، جزو اولین کشورهایی است که بلوک های فضایی را در نظر گرفته است. اما تغییر ظاهری در جهت این نوع ساختار قدرت پس از پایان جنگ سرد مشاهده شد. کشورهایی که منافع مشترکی روی زمین دارند شروع به رسیدن به اهداف ماموریتی خاص در فضا و بلوک‌های فضایی کرده‌اند. در طول پنج سال گذشته، چندین بلوک فضایی جدید با سطوح مختلف قابلیت‌های فضایی ظهور کرده‌اند. اینها شامل آژانس فضایی آفریقا با 5 کشور عضو، آژانس فضایی آمریکای لاتین و کارائیب با 7 کشور عضو و گروه هماهنگی فضایی عربی با 6 کشور عضو از خاورمیانه است. این گروه ها اجازه دارند در خود بلوک ها با دیگران همکاری کنند، اما در عین حال این بلوک ها با یکدیگر رقابت می کنند. دو بلوک فضایی آخر، توافقنامه آرتمیس و توافقنامه قمری، چین و روسیه، نمونه هایی از این رقابت هستند.

مسابقات فضایی در یک ماه

توافقنامه آرتمیس که در ماه اکتبر امضا شد، توسط ایالات متحده رهبری می شود و در حال حاضر شامل شش کشور است. هدف این گروه بازگرداندن انسان به ماه تا شش سال و ایجاد چارچوبی برای تلاش و استخراج مواد معدنی در ماه، مریخ و فراتر از آن است. هدف از این ماموریت ساخت یک ایستگاه فضایی در قطب جنوب با یک ایستگاه پشتیبان فضایی به نام Gateway است. از سوی دیگر، روسیه و چین برای همکاری شش ماهه در ماموریت به قطب جنوب توافق کردند. این ماموریت مشترک چین و روسیه همچنین قصد دارد در ماه جاری یک پایگاه و یک ایستگاه فضایی در ماه بسازد.

اگرچه این بلوک ها در انجام ماموریت های مشابه با یکدیگر همکاری نمی کنند، اما این نشان می دهد که منافع استراتژیک و رقابت در میدان تغییر کرده است. به عنوان مثال، هر کشوری به معاهده آرتمیس متعهد است، اما روسیه و چین به همراه تعدادی از متحدان سرزمینی خود از پیوستن به این پیمان اجتناب کرده و به دنبال گسترش این توافق به منظور گسترش نظم بین المللی تحت حاکمیت ایالات متحده هستند. به همین ترتیب، روسیه و چین قصد دارند ماه آینده از همه طرف های علاقه مند به محل تحقیقات بازگردند، اما هیچ کشوری در این زمینه به آرتمیس ابراز علاقه نکرده است. آژانس فضایی اروپا چندین پروژه مشترک خود را با روسیه به حالت تعلیق درآورده و در عوض همکاری خود را با ایالات متحده و ژاپن گسترش داده است.

تاثیر بلوک های فضایی بر سیاست زمینی

ملت ها علاوه بر قدرت خود در فضا، از بلوک های فضایی نیز برای تقویت حوزه های نفوذ خود بر روی زمین استفاده می کنند. یکی از نمونه ها سازمان همکاری آسیا و اقیانوسیه است که در سال 2000 تشکیل شد. این سازمان توسط چین رهبری می شود و شامل بنگلادش، ایران، مغولستان، پاکستان، پرو، تایلند و ترکیه است. اگرچه گفته می شود هدف این سازمان گسترش و توسعه کشورهای عضو است، اما واقعیت این است که هدف اصلی ایجاد، گسترش و عادی سازی استفاده از سیستم چینی BeiDou یا نسخه چینی GPS است.

نقش شرکت های خصوصی هوافضا

در ده دهه گذشته، فعالیت های تجاری رشد فوق العاده ای داشته است. در نتیجه، برخی از محققان آینده همکاری فضایی را به عنوان یک علاقه تجاری مشترک تعریف می کنند. در این سناریو، نهادهای تجاری به عنوان واسطه عمل می کنند و آنها را در پشت پروژه های تجاری خاص متحد می کنند. در عین حال، شرکت های تجاری از توانایی دیکته کردن آینده همکاری های بین المللی در فضا فاصله زیادی دارند. بر اساس قوانین فضایی بین‌المللی کنونی، هر شرکتی که در فضا فعالیت می‌کند، این کار را به بهانه گسترش – و تحت صلاحیت خود – خود دولت ایالتی انجام می‌دهد. تسلط شرکت های دولتی در امور فضایی به وضوح در بحران اوکراین منعکس شده است. در نتیجه، تحریم های دولتی تا حد زیادی شرکت های تجاری روسی را از همکاری با روسیه منع کرده است. بنابراین، با توجه به چارچوب قانونی فعلی، با توجه به احتمال زیاد دولت ها – نه نهادهای تجاری – به دیکته قوانین در فضا ادامه دهند.

بلوک های فضایی برای همکاری یا تبانی

کارشناسان بر این باورند که در آینده، ساختارهای دولتی – مانند بلوک های فضایی – به عنوان ابزار اصلی برای پیشبرد منافع ملی خود، در فضا و روی زمین عمل خواهند کرد. وقتی ملت ها گرد هم می آیند و بلوک های فضایی شکل می گیرند، مزایای آن می تواند بسیار زیاد باشد. مطالعات و اکتشافات فضایی دشوار است، بنابراین انباشت منابع، منابع انسانی و هوش می تواند کاملاً منطقی باشد. با این حال، چنین سیستمی با خطرات شخصی همراه است.

تاریخ مملو از مثال‌هایی است که نشان می‌دهد هر چه اتحاد قوی‌تر باشد، احتمال دستگیری آن بیشتر است. تقویت دو اتحاد – اتحاد سه حزب و اتحاد سه حزب – اغلب در پایان قرن نوزدهم به عنوان کاتالیزور جنگ جهانی اول نامیده می شود. یکی از درس‌های کلیدی تاریخ این است که تا زمانی که بلوک‌های فضایی انعطاف‌پذیر و در عین حال باز باشند، همکاری شکوفا می‌شود و این امکان برای جهان وجود دارد که همچنان از رویارویی باز در فضا اجتناب کند. تمرکز بر اهداف علمی و مبادلات بین فضا و بلوک‌های فضایی – در حالی که رقابت‌های سیاسی را دور نگه می‌دارد – به اطمینان از همکاری بین‌المللی آینده در فضا کمک می‌کند.

منبع: theconversation

ترجمه: مصطفی جرفی-فرارو